Stikstof - Het Geloof van de Raad van State

Stel, je strooit één keer per week één korreltje kunstmest ter grootte van een suikerkorreltje op twee vierkante meter heide. Zou je dan moeten vrezen dat dit de heide om zeep helpt? Voor de Raad van State is het antwoord volmondig: ja. En moest een pluimveehouder in Someren van de Raad van State zijn bedrijf sluiten vanwege een stikstofdepositie van 5,09 mol/ha/jaar.

In Nederland zijn sinds de PAS-uitspraak van 2019 duizenden boeren, bouwers en ambtenaren in een juridische wurggreep beland. Aanleiding: de Raad van State vindt dat bij zelfs de kleinste toename van stikstofdepositie op een Natura 2000-gebied, hoe miniem ook, “niet kan worden uitgesloten dat deze significante gevolgen heeft.” De gevolgen? Zelfs één kip die op 500 meter afstand van een Natura 2000 gebied wordt gehouden, zou volgens de Raad van State het natuurbehoud in gevaar brengen. Want deze kip veroorzaakt volgens AERIUS een stikstofdepositie van meer dan 0,005 mol (0,07 gram) per hectare per jaar. Wat neerkomt op het jaarlijks strooien van één korreltje kunstmest ter grootte van een suikerkorreltje op tien vierkante meter heide. Alsof je met een pincet de natuur belaagt.

AERIUS en significante cijfers

De stikstofdepositie op Natura 2000 gebieden wordt in Nederland berekenend met AERIUS. De onzekerheid van de met AERIUS berekende achtergronddepositie is volgens het RIVM minimaal honderd mol N/ha/jaar. Ondanks deze onzekerheid wordt in AERIUS de achtergronddepositie met twee cijfers achter de komma weergegeven. Waarom? Waarschijnlijk omdat bij een juiste weergave van de achtergronddepositie (bijvoorbeeld 1,7 x 103 mol N/ha/jaar) extra stikstofdepositie volgens de universele regels van rekenen met significante cijfers alleen een toename van de totale stikstofdepositie kan veroorzaken als deze groter is dan 50 mol/ha/jaar.

Homeopathische Liniaal

Het probleem is niet de onnauwkeurigheid van AERIUS. Het is het geloof in de uitkomst ervan. De Raad van State hanteert AERIUS alsof het een ongelooflijk precieze liniaal is, terwijl het model al in 2020 door de Commissie Hordijk als “niet doelgeschikt” werd bestempeld. En TNO in april 2022 aantoonde dat een met AERIUS berekende stikstofdepositie van 1 - 10 mol/ha/jaar rekenkundig niet te onderscheiden is van nul.

Toch blijft de Raad van State op basis van AERIUS berekeningen conclusies trekken die eerder thuishoren bij homeopaten dan bij wetenschappelijk gefundeerde bestuursrechtspraak. Want wie beweert dat AERIUS een ongelooflijk precieze liniaal is waarmee tot twee cijfers achter de komma schade aan de natuur kan worden gemeten, zal ook meegaan in de bewering van homeopaten dat een homeopathisch middel waarin geen molecuul werkzame stof aanwezig is, meer effect kan hebben dan een placebo. En heeft geen idee wat een liniaal is.

Cumulatie

Volgens de Raad van State moeten ook álle toekomstige, kleine stikstofdeposities opgeteld worden. Zelfs als die afzonderlijk geen enkele meetbare invloed hebben. Alsof je met het gewicht van duizend muggen een brug kan laten instorten. Geen enkele wetenschappelijke publicatie onderbouwt dat dergelijke minieme hoeveelheden gecumuleerd schadelijk kunnen zijn.

Sterker nog: in Duitsland wordt al decennia een drempelwaarde toegepast van 21,4 mol stikstof per hectare per jaar. Meer dan 4.000 keer hoger dan de drempelwaarde in Nederland. En wat blijkt? De stikstofuitstoot daalt daar sneller dan in Nederland.

Ecologische monomanie

Heide verdwijnt door stikstofdepositie, zeggen ecologen. Maar dat klopt slechts ten dele. Heide is een pioniersvegetatie die zonder menselijk ingrijpen altijd zal plaatsmaken voor bos. Dat natuurlijke proces heet successie. Extra stikstof versnelt die ontwikkeling iets, maar maakt die niet onomkeerbaar. Je kunt heide eenvoudig in stand houden met plaggen, begrazing of gecontroleerd afbranden.

Dat de Raad van State desondanks zo vasthoudt aan stikstofbeperking als heilige graal van natuurbehoud, getuigt van ecologische monomanie. Een vorm van waanzin waarbij de geest is gefixeerd op één enkel idee: de natuur wordt vermoord door stikstofdepositie. En elk (agrarisch)bedrijf is de moordenaar.

Catch 22

De Raad van State baseert haar stelling dat een kleine stikstofdepositie significante gevolgen kan hebben vooral op de werkwijze van provincies: elk bedrijf dat door een ‘project’ iets meer stikstofverbindingen uitstoot, moet van de provincie aantonen dat deze stikstofuitstoot een stikstofdepositie op een Natura 2000 veroorzaakt van minder dan 0,005 mol/ha/jaar. Anders krijgt het bedrijf van de provincie geen toestemming voor het ‘project’.

Door deze werkwijze van provincies worden bedrijven geconfronteerd met een catch 22: ze moeten van de provincie een AERIUS berekening indienen voor een project dat iets meer stikstofuitstoot veroorzaakt. Maar door deze berekening in te dienen, erkennen bedrijven dat ze significante gevolgen kunnen veroorzaken. En staan ze met 0-1 achter als ze worden geconfronteerd met een handhavingsverzoek van MOB.

Slotbeschouwing

Wetenschap gaat over twijfel aan bewijs, niet over geloof in modellen. Maar de Raad van State gelooft. In AERIUS. In hypothetische accumulatie. In onzichtbare effecten van onmeetbare hoeveelheden. Het zijn overtuigingen die in een andere context niet zouden misstaan bij een workshop homeopathie.

Natuurlijk, het is goed dat natuur beschermd wordt. Maar uitspraken van de Raad van State horen gebaseerd te zijn op wetenschappelijk feiten en de wet. Niet op juridische abracadabra, schijnzekerheid of ongefundeerde beweringen van ecologen.